Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 1 - 10, 24.06.2020

Öz

Kalankatlı Musa tarafından kaleme alınmış olan Alban Tarihi isimli ortaçağ kaynağı, başta Albanlar olmak üzere Romalılar, Ermeniler, İranlılar, Araplar ve Türkler hakkında son derece kıymetli bilgiler barındırmaktadır. Erken ve orta dönem Türk tarihi açısından kıymetli olan bu kaynakta Barsil, Hun, Hazar ve Eftalit gibi pek çok Türk topluluğunun faaliyetlerinden söz edilmiştir. Bizans-İran-Türk ilişkilerinin oldukça yoğun olduğu bir dönemde, bölgedeki gelişmeleri aktaran Alban Tarihi, bazı Türk yönetici unvanları sunmaktadır. Bunlar arasında olan, “Kuzey Hükümdarı”, “Cebu Hakan” ve “Şad”, Batı Köktürklerinin Hazar ötesindeki faaliyetlerinde aktif bir rol üstlenmiş olarak gözükmektedir. Makalemizde, Alban Tarihindeki kayıtları değerlendirerek, Bizans ve Çin kaynakları ile mukayeseli bir biçimde, Kuzey Hükümdarı, Cebu ve Şadın kim oldukları sorusuna cevaplar aramaya çalışacağız.

Kaynakça

  • Artamanov, M. İ. (2004), Hazar Tarihi, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Babayar, Gaybullah (2007), Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, Ankara, TİKA Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı
  • Bosworth, C. E. (1987), “Arrān”, Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 520-522
  • Chavennes, E. (2013), Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Czégledy, Károly (1985), Magyar Őstörténetı Tanulmányok, Budapest
  • Dobrovits, Mihály (2003), “The nomadic ally of Heraclius”, Chronica, Vol-3
  • Dunlop, D. M. (2008), Hazar Yahudi Tarihi, Çeviren: Zahide Ay, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Étienne, de la Vaissiére (2013), “Ziebel Qaghan Identified”, Constructing the 7th Century, ed. C. Zuckermann, Paris, pp. 741-748.
  • Étienne, de la Vaissière (2011), “İlk Türk Hakanlıklarının Tarihi Üzerine Yeni Bilgiler”, Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) Sempozyumu, 3-5 Aralık 2010, İstanbul, ss. 233-240
  • Gedikli, Yusuf (2015), “463-682 Arasında Kuzey Kafkasya Hun Beyliğinden ve Hazar Türklerinden Alban Tarihi’nin Kaydettiği Türkçe Sözcükler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 217, ss. 219-238.
  • Golden, Peter (2006), Hazar Çalışmaları, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Gumilëv, L. N. (2002), Eski Türkler, İstanbul, Selenge Yayınları
  • İstoriya Alban Moiseya Kagankatvatsii, pisaltelya X veka, K. Patkanov, St. Petersburg, 1861.
  • Juanser, “History of King Vaxt’ang Gorgasali”, Rewriting Caucasian History; The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles The Original Georgian Texts and The Armenian Adaptation, Translated by R. W. Thomson, Clarendon Press, Oxford, 1996
  • Kalankatlı Moses, Alban Tarihi, Çeviren; Yusuf Gedikli İstanbul, Selenge Yayınları, 2006
  • Karatay, Osman, (2008), “Hazarlarn Musevilemesine Dair Bir Belge: Kenize Mektubu”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 5, Sayı:18, ss. 1-17
  • Karatay, Osman (2014), Hazarlar, Yahudi Türkler, Türk Yahudiler ve Ötekiler, Ankara, Kripto
  • Mehmetov, İsmail (2009), Türk Kafkası’nda Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, İstanbul, Ötüken Neşriyat
  • Menges, Karl H. (1968), The Turkic Languages and Peoples, Ural Altaische Bibliothek, Harrassowitz-Wiesbaden
  • Moïse de Khoréne, Histoire d’Arménie, auteur du Ve Siècle, et traduction française par P. E. Le Vaillant de Florival, Venise, 1841
  • Moisey Kalankatuklu, Albaniya Tarixi, Alban Salnamǝsi (Mxitar Qoş), Tǝrcümǝ: Ziya Bünyadov, Bakı, Avrasiya Press, 2006
  • Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History, text, Translation and Commentary by C. Mango, Dumbarton Oaks, Washington, 1990
  • Özcan, Altay Tayfun (2019), Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya, İstanbul, Kronik
  • Sebeos, History, Translated by Robert Bedrosian, New York, 1985, Chapter-19/77
  • Taşağıl, Ahmet (1995), Göktürkler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi
  • Tekin, Talat (2010), Orhun Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı
  • Tezcan, Mehmet (2012), “Yabgu Unvanı ve Kullanımı (Kuşanlardan İlk Müslüman Türk Devletlerine Kadar)”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, ss. 305-342
  • The Armenian History attributed to Sebeos, translated by R. W. Thomson, historical commentary by J. Howard-Johnston, assistance from T. Greenwood, Liverpool University Press, 1999
  • The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History AD 284-813, Translated by C. Mango and R. Scott with the assistance of Geoffrey Greatrex, Clarendon Press, Oxford, 1997
  • The Geography of Strabo, V, Translation by H. L. Jones, London, Harvard University Press, 1961
  • The History of the Caucasian Albanians by Movses Dasxuransi, Translated by C. J. F. Dowsett, London, Oxford University Press, 1961

WESTERN KOKTURK RULERS IN THE SOURCE "HISTORY OF ALBANIA": EVALUATIONS ON "RULER OF THE NORTH", " JEBU QAGHAN" AND "SHAD"

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 1 - 10, 24.06.2020

Öz

The medieval source “History of Albania”, written by Moses from Kalankatuyk, contains very valuable information about the Romans, Armenians, Iranians, Arabs, Turks, and especially Albanians. The first two books of "History of Albania", which consisting mainly of three books, contain events from the ancient periods to 710, and the third book up to 999. The developments in Albania in the 12th and 13th centuries were written by Mhitar Koş in the form of an almanac and added to the end of the work. There is a consensus on the point that the author of the first two books of "History of Albania" is Moses from Kalankatuyk. This author is thought to have lived around the 7th century. In this source, which is valuable in terms of early and mid-term Turkish history, the activities of many Turkish communities such as Barsil, Hun, Khazar and Hephthalite are mentioned. “History of Albania”, which conveys the developments in the region in a period when Byzantine-Iranian-Turkish relations are quite intense, introduces some titles related to Turkish rulers. An important part of the executive titles in the source also appears in Kokturk inscriptions and other medieval travelers' works. Among these, the "Ruler of the North", "Jebu Qaghan" and "Shad" seem to have taken an active role in the activities of the Western Kokturks beyond the Caspian. In our article, we will try to look for answers to the question of who the “Ruler of the North”, “Jebu” and “Shad” are, in comparison with the Byzantine and Chinese sources, by evaluating the records in the "History of Albania". There are important details about the activities of Western Kokturks in Chinese annuals. Byzantine sources also mention the names of some Kokturk administrators operating in the region. There are other existing studies on the historical personalities of those who hold the titles we have discussed here; however, it is seen that there is no consensus among the suggestions of these works. In the majority of the studies so far, there is a general belief that this person may be T’ung Yabgu. In some studies written in recent years, other names from the Kokturk dynasty family were emphasized. It is observed that these persons who are at the center of the discussions occupy an important position in the last Kokturk presence in the Caucasus and in the foundation days of the new Khazar State. The Khazars, which emerged in the Caucasus after the collapse of Kokturk domination, are the continuation of the Kokturk State. Besides, we do not have detailed information about the first periods of the Khazar history. Neither do we have a source that clearly reports who the founder of the Khazar state is. However, it is certain that Kokturks played an important role in the foundation days of the state. Identifying the last Kokturk managers and activities in the Caucasus will shed light on the foundation days of the Khazar State.


Kaynakça

  • Artamanov, M. İ. (2004), Hazar Tarihi, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Babayar, Gaybullah (2007), Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, Ankara, TİKA Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı
  • Bosworth, C. E. (1987), “Arrān”, Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 520-522
  • Chavennes, E. (2013), Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Czégledy, Károly (1985), Magyar Őstörténetı Tanulmányok, Budapest
  • Dobrovits, Mihály (2003), “The nomadic ally of Heraclius”, Chronica, Vol-3
  • Dunlop, D. M. (2008), Hazar Yahudi Tarihi, Çeviren: Zahide Ay, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Étienne, de la Vaissiére (2013), “Ziebel Qaghan Identified”, Constructing the 7th Century, ed. C. Zuckermann, Paris, pp. 741-748.
  • Étienne, de la Vaissière (2011), “İlk Türk Hakanlıklarının Tarihi Üzerine Yeni Bilgiler”, Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) Sempozyumu, 3-5 Aralık 2010, İstanbul, ss. 233-240
  • Gedikli, Yusuf (2015), “463-682 Arasında Kuzey Kafkasya Hun Beyliğinden ve Hazar Türklerinden Alban Tarihi’nin Kaydettiği Türkçe Sözcükler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 217, ss. 219-238.
  • Golden, Peter (2006), Hazar Çalışmaları, İstanbul, Selenge Yayınları
  • Gumilëv, L. N. (2002), Eski Türkler, İstanbul, Selenge Yayınları
  • İstoriya Alban Moiseya Kagankatvatsii, pisaltelya X veka, K. Patkanov, St. Petersburg, 1861.
  • Juanser, “History of King Vaxt’ang Gorgasali”, Rewriting Caucasian History; The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles The Original Georgian Texts and The Armenian Adaptation, Translated by R. W. Thomson, Clarendon Press, Oxford, 1996
  • Kalankatlı Moses, Alban Tarihi, Çeviren; Yusuf Gedikli İstanbul, Selenge Yayınları, 2006
  • Karatay, Osman, (2008), “Hazarlarn Musevilemesine Dair Bir Belge: Kenize Mektubu”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 5, Sayı:18, ss. 1-17
  • Karatay, Osman (2014), Hazarlar, Yahudi Türkler, Türk Yahudiler ve Ötekiler, Ankara, Kripto
  • Mehmetov, İsmail (2009), Türk Kafkası’nda Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, İstanbul, Ötüken Neşriyat
  • Menges, Karl H. (1968), The Turkic Languages and Peoples, Ural Altaische Bibliothek, Harrassowitz-Wiesbaden
  • Moïse de Khoréne, Histoire d’Arménie, auteur du Ve Siècle, et traduction française par P. E. Le Vaillant de Florival, Venise, 1841
  • Moisey Kalankatuklu, Albaniya Tarixi, Alban Salnamǝsi (Mxitar Qoş), Tǝrcümǝ: Ziya Bünyadov, Bakı, Avrasiya Press, 2006
  • Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History, text, Translation and Commentary by C. Mango, Dumbarton Oaks, Washington, 1990
  • Özcan, Altay Tayfun (2019), Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya, İstanbul, Kronik
  • Sebeos, History, Translated by Robert Bedrosian, New York, 1985, Chapter-19/77
  • Taşağıl, Ahmet (1995), Göktürkler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi
  • Tekin, Talat (2010), Orhun Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı
  • Tezcan, Mehmet (2012), “Yabgu Unvanı ve Kullanımı (Kuşanlardan İlk Müslüman Türk Devletlerine Kadar)”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, ss. 305-342
  • The Armenian History attributed to Sebeos, translated by R. W. Thomson, historical commentary by J. Howard-Johnston, assistance from T. Greenwood, Liverpool University Press, 1999
  • The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History AD 284-813, Translated by C. Mango and R. Scott with the assistance of Geoffrey Greatrex, Clarendon Press, Oxford, 1997
  • The Geography of Strabo, V, Translation by H. L. Jones, London, Harvard University Press, 1961
  • The History of the Caucasian Albanians by Movses Dasxuransi, Translated by C. J. F. Dowsett, London, Oxford University Press, 1961
Toplam 31 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Umut Üren 0000-0001-6808-1378

Yayımlanma Tarihi 24 Haziran 2020
Gönderilme Tarihi 18 Nisan 2020
Kabul Tarihi 29 Mayıs 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Cilt: 15 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Üren, U. (2020). “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(1), 1-10.
AMA Üren U. “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. SBAD. Haziran 2020;15(1):1-10.
Chicago Üren, Umut. ““ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE ‘ŞAD’ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 15, sy. 1 (Haziran 2020): 1-10.
EndNote Üren U (01 Haziran 2020) “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 15 1 1–10.
IEEE U. Üren, ““ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE ‘ŞAD’ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER”, SBAD, c. 15, sy. 1, ss. 1–10, 2020.
ISNAD Üren, Umut. ““ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE ‘ŞAD’ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 15/1 (Haziran 2020), 1-10.
JAMA Üren U. “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. SBAD. 2020;15:1–10.
MLA Üren, Umut. ““ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE ‘ŞAD’ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, c. 15, sy. 1, 2020, ss. 1-10.
Vancouver Üren U. “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. SBAD. 2020;15(1):1-10.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.