Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Yazıhan (Malatya) Dolayının Neotektonik Özellikleri Volkaniklerin Petrografisi ve Jeokimyası

Yıl 2017, Cilt: 20 Sayı: 4, 143 - 157, 27.12.2017

Ulaş İnan Sevimli , Kemal Zorlu , Utku Bağcı

https://doi.org/10.17780/ksujes.342080

Öz

Bölgede incelenen ve tanımlanan stratigrafiye göre, iki farklı dönemde gelişen transgresif evreden söz edilebilir. Birinci dönem; Geç Maastrihtiyen’de  Hocalıkova ofiyolitinin bölgeye yerleşmesi ile kabuk kalınlığı artmış, dolayısıyla bölge yükselerek denizel havzanın bazı kesimleri kara haline dönüşmüştür. Bu evrede gerilmeli kuvvetler etkisi ile Geç Kampaniyen'de Yüksekova–Baskil yayı kuzeyinde yay gerisinde (ensialik) bir havza açılmış, bu havza Geç Maastrihtiyen döneminde olgunlaşmış ve Orta Eosen'de havza kapanmaya başlamış, Üst Eosen döneminde gelişen karasal kökenli volkanizma ile de (Leylek volkanikleri) birinci transgresif evrenin sonuna gelinmiştir. Havzanın kapanma evresinin sonlarına doğru Oligosen döneminde bölge tamamen karasal ortam haline dönüşmüş olup taban kesimlerde Leylek volkaniklerinin çakıllarını kapsamaktadır. Oligosen sonunda ikinci dönem transgresif evre başlamış olup, bölge kısmen sığ deniz kısmen de göl ortamlarının bulunduğu bir çökelme havzası haline gelmiştir. Malatya Fayının etkisi genç çökeller üzerinde gözlemlenmiştir. Geç Miyosen ve Pliyosen yaşlı birimlerde yumuşak–deformasyon yapıları gelişmiştir. Malatya Fayı’nın transtansiyonel ve transpresyonal hareketler nedeniyle çöküntü ve yükselim alanları gelişmiştir. Yazıhan (Malatya) dolayında yüzeylenen volkanik kayaçlar olivinli bazalt ve bazaltlar ile temsil edilmektedir. Volkanikler mikrolitik, akma, hiporkristalin porfirik ve ofitik doku göstermekte, jeokimyasal olarak alkali ve subalkali karakter sunmaktadırlar. Volkanik kayaçların ilksel mantoya göre normalize edilmiş nadir toprak element (REE) diyagramında, hafif nadir toprak elementleri (LREE) bakımından belirgin bir zenginleşme sundukları görülmektedir. İlksel mantoya göre normalize edilmiş örümcek diyagramında ise Rb, Ba ve K gibi iri katyonlu litofil elementlerce (LILE) zenginleşme ve yüksek değerlikli katyonlar (HFS) bakımından tüketilme sunmaktadırlar. Alterasyona karşı duraylı iz elementlere dayandırılan tektonomagmatik ortam ayırım diyagramlarında volkanik kayaçların  kıta içi bazalt alanına düştüğü görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Neotektonik Yazıhan Malatya Fayı Doğrultu Atımlı Fay Volkanik Petrografi Jeokimya

Kaynakça

  • Alkan, H., 1997. Malatya Baseni’nin jeolojisi ve petrol olanakları, TPAO Rapor no: 3766,100 s.
  • Alparslan, M, Terzioğlu, N. (1996). Arguvan(Malatya K.) Yöresinde Üst Miyosen ve Pliyosen Yaşlı Volkaniklerin Karşılaştırılmalı Jeokimyasal Özellikleri, TJK Bülteni,39, 2, 75–86.
  • Bozkaya, O, Yalçın, H. (1991). Hekimhan Doğu ve Güney Kesimlerindeki Kretase–Tersiyer Yaşlı Sedimenter Yaşlı Birimlerin Minerolojisi ve Jeokimyası,TJK Bülteni, 6, 234–252,Ankara.
  • Çapan, U.Z., Vidal, P., and Cantagrel, J.M. (1987). K–Ar, Nd, Sr and Pb Isotopis Study of the Quaternary Volcanism in Karasu Valley (Hatay), N–end of the Dead Sea Rift Zone in SE Turkey, Yerbilimleri, 14, 165–178.
  • Dewey, J. F.,Hempton, M.R., Kidd, W.S.F., and Şengör, A.M.C. (1986). Shortening of continental lithosphere; the neotectonics of eastern Anatolia, a young collision zone." edited by Coward, M. P., et al. Geological Society Special Publications, 19, 3–36.
  • Ekici, T., Alpaslan, M., Parlak, O., Uçurum Ali. (2009). Geochemistry of the Middle Miocene Collision-relatedYamadağı (Eastern Anatolia) Calc-alkalineVolcanics, Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, Vol. 18, 2009,511–528
  • Görür, N, Oktay, F.Y, Seymen, İ., Şengör, A.M.C. (1984). Paleotectonic Evolution of the Tuzgölü Basin Complex, Central Turkey. Sedimantery Record Of A Neo–Tethyan, Closure. in The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean, Blackwell Science Publication, London.
  • Gürer, Ö.F (1992). Hekimhan– Hasançelebi (Malatya) Dolayının Jeoloji İncelemesi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, S:323,İstanbul.
  • Hakyemez, Y. ve Örçen, S. 1982. Medik-Ebreme Dolayındaki (Malatya Kuzeybatısı)Senozoyik Yaslı Çökel Kayaların Stratigrafisi ve Sedimantolojisi. MTA, RaporNo: 4186. Ankara.
  • Irvine, T. N., Baragar, W. R. A. (1971). A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks,Canadian Journal of Earth Sciences 8, 523–548.
  • İzdar, K.K, Ünlü, T.(1985). Hekimhan– Hasan Çelebi– Kuluncak bölgesinin jeolojisi. Prireis International Contribution Series Publication No:2. Sixth Colloguium Geologi of The Aegean Region, İzmir, 303–329.
  • Kurtman, F, Akkuş, M.F. (1974). Malatya– Gürün Havzasının Jeolojisi ve Petrol Olanakları. Türkiye 2. Petrol Kongresi Tebliğler, Ankara
  • Le Maitre, R.W, and 11 others (editors), 1989, A classification of igneous rocks and glossary terms. Recommendations of the International Union of Geological Sciences Subcommission on the Systematic of Igneous Rocks, Oxford : Blackwell Scientific Publications.
  • Meschede, M.A., 1986. A Method of Discriminating Between Different Types of Mid–Ocean Ridge Basalts and Continental Tholeiites With The Nb–Zr–Y Diagram,Chemical Geology, 56, 207–218.
  • Oral, B, Reilnger, E. F. Toksoz, M.N., King., R.W, Kınık, I. and Barka, A.(1995).Global Positioning System (GPS) Offen Evidenceof Plate Motions in, Eastern Medhenenean, EOS 76, 9–11.
  • Örçen, S. (1986). Medik– Ebreme ( K.B. Malatya) Dolayının Biyostratigrafisi ve Paleontolojisi, MTA Dergisi, 18,1–37, Ankara.
  • Özdemir, S, Tunç, M. (1993). Hekimhan (Malatya) Yöresindeki Üst Kretase Yaşlı Birimlerin Paleontolojik ve Stratiğrafik Özellikleri,Türkiye Jeoloji Bülteni, C:36, 131–144.
  • Parlak, O., Delaloye, M., Kozlu, H., and Fontignie, D. (2000). Trace element adn Sr–Nd isotope geochemistry of the alkali basalt observed along the Yumurtalık Fault (Adana) in Turkey,Yerbilimleri, 22, p. 137–148.
  • Pearce, J.A., Cann, J.R. (1973). Tectonic Setting Of Basic Volcanic Rocks Determined Using Trace Element Analyses. Earth Planet Sci. Lett., 19, 290–300.
  • Pearce, J.A., Norry, M.J. (1979) Petrogenetic Implications of Ti, Zr, Y and Nb Variations in Volcanic Rocks. Contributions to Mineralogy and Petrology, 69, 33-47.
  • Perinçek D,Günay Y,Kozlu H. (1987). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler, Türkiye 7. Petrol Kongresi1987; 89–103.
  • Robertson, A.H.F, Dixon, J.E.(1984).Introduction Aspects of the Geological Evolotion of the Eastern Mediterranean. The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean. Special Publication of the Geological Society London, 17, 1–74.
  • Sevimli, U.İ.(2009). Yazıhan (Malatya) Batısının Tektono–Stratigrafisi,Doktora Tezi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 159 s., Adana.
  • Shervais, J.W. (1982). Ti–V plots and the petrogenesis of modern and ophiolitic lavaş,Earth and Planetary Science Letters, 59, 101–118.
  • Sun, S.S., McDonough, W.F. (1989). Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implication for mantle composition and processes. In; SAUNDERS, A.D. &NORRY, M.J. (eds), Magmatism in the Ocean Basins,Geological Society Special Publication, 42, 313–345.
  • Şaroglu, F, Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu’da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri,MTA Dergisi, 73– 94.
  • Şengör, A.M.C, Görür, N., Şanoğlu, R., (1985). Strike – slipfaulting faulting and related basin formation in zonesof tectonic escape: Turkey as a case study, In:Biddle, K.T. and Christie – Blick, N., eds., Strike –slip faulting and basin formation: Society of Economic Paleontologists and Mineralogists Special Publication,37, 227 – 264.
  • Şengör, A.M.C. Yılmaz, Y., 1981., Tethyan evolution of Turkey; a plate tectonic approach, Tectonophysics, 75, 181 – 241.
  • Şengör, A.M.C., Özeren, S., Zor, E., Genc, T. (2003). East Anatolian high plateau as a mantlesupported,N-S shortened domal structure, Geophysical Research Letters, v. 30, 8045, doi:10.1029/2003GL017858.
  • Taymaz, T. ve diğ. 1990. Earthquake mechanisms in the Hellenic Trench near Crete,Geophysical Journal International–Oxford, 102, 695–731.
  • Türkmen, Koç, C., Aksoy, E., Avşar,N., Dinçer,F. (2004). Arguvan (Malatya) Güneyinde Yüzeylenen Neojen Birimlerinin Stratigrafisi ve Çökelme Ortamları,Geosound/Yerbilimleri, 44–45, 57–73.
  • Westaway, R. 2003. Kinematics of the Middle East and Eastern Mediterranean updated,Turkish Journal of Earth Science, 12, 5-46.
  • Westaway, R., Arger, J., 2001. Kinematics of the Malatya-Ovacik fault zone,Geodinamica Acta, 14, 103-131.
  • White, R.S., and McKenzie, D.P. (1989). Magmatism at rift zones: The generation ofvolcanic continental margins and flood basalts,Journal of Geophysical Research, 94, 7685–7729.
  • Yılmaz, Y (1990). Allochthonous Terranes in the Tethyan Middle East; Anatolia and Surrounding Regions, PHIL. TRANS. ROY. SOC. , London, A 331, p.611–624.
  • Yılmaz, Y, Şaroğlu, F., Güner, Y. (1987). Doğu Anadolu’da Solhan (Muş) volkanitlerinin perojenetik incelemesi,Hacettepe üniversitesi Yerbilimleri Dergisi, 14, 133 – 163.
  • Yürür, M.T., Chorowicz, J., (1998). Recent Volcanism, Tectonics and PlateKinematics Near the Junction of the African, Arabian and Anatolian Plates, in 81th the Eastern Mediterranean, Journal of Volcanology and geothermal Research,85, 1–15.

Neotectonic Properties of Yazıhan (Malatya) its surrounding area Petrography and Geochemistry of the Volcanics

Yıl 2017, Cilt: 20 Sayı: 4, 143 - 157, 27.12.2017

Ulaş İnan Sevimli , Kemal Zorlu , Utku Bağcı

https://doi.org/10.17780/ksujes.342080

Öz

different transgressive stage can be distinguished. First stage; crustal thikness increased during the emplacement of Hocalıkova ophiolites during the late Maastrichtian, thus, some terrestrial areas appeared within the marinal basin due to uplifting. Due to affects of tensional forces at this stage a basin was opened to the north of Yüksekova–Baskil arc (ensialic) at the back arc area, this basin got matured during late Maastrichtian and the basin started to close during middle Eocene, this was followed by developement of terrestrial volcanism (Leylek volcanics) which is the end of first transgressive stage. By the end of the closing stage of the basin during Oligocene, the area totally turn into the terrestrial environment conditions where the pebbles of Leylek volcanics are observed at the basal part. The second transgressive stage started by the end of the Oligocene, thus, some areas turned into shallow marine and partly into the lacustrine setting environments. The affects of Malatya Fault observed within the young sediments. Also, local depression and uplifting areas were formed due to transtensional and transpressioal movements. The volcanic rocks exposed in the Yazıhan (Malatya) region are represented by olivine basalt and basalts. They are exhibit microlitic, flow, hypocrystalline porphyric and ophitic textures and geochemically, these volcanic rocks divided into the alkali and subalkali characters. The primitive mantle normalized REE diagrams for the volcanic rocks display significant LREE enrichment with respect to HREE. The Primitive mantle normalized multi element diagram of these rocks show some selected large ion litophile element (LILE) enrichments (Rb, Ba, K) and high field strength (HFS) element depletion. The volcanic rocks are plotted on the within plate setting based on the immobile trace element diagrams.



Anahtar Kelimeler

Neotectonic Yazihan Malatya Fault Zone Strike–Slip Fault Volcanic Petrography Geochemistry

Kaynakça

  • Alkan, H., 1997. Malatya Baseni’nin jeolojisi ve petrol olanakları, TPAO Rapor no: 3766,100 s.
  • Alparslan, M, Terzioğlu, N. (1996). Arguvan(Malatya K.) Yöresinde Üst Miyosen ve Pliyosen Yaşlı Volkaniklerin Karşılaştırılmalı Jeokimyasal Özellikleri, TJK Bülteni,39, 2, 75–86.
  • Bozkaya, O, Yalçın, H. (1991). Hekimhan Doğu ve Güney Kesimlerindeki Kretase–Tersiyer Yaşlı Sedimenter Yaşlı Birimlerin Minerolojisi ve Jeokimyası,TJK Bülteni, 6, 234–252,Ankara.
  • Çapan, U.Z., Vidal, P., and Cantagrel, J.M. (1987). K–Ar, Nd, Sr and Pb Isotopis Study of the Quaternary Volcanism in Karasu Valley (Hatay), N–end of the Dead Sea Rift Zone in SE Turkey, Yerbilimleri, 14, 165–178.
  • Dewey, J. F.,Hempton, M.R., Kidd, W.S.F., and Şengör, A.M.C. (1986). Shortening of continental lithosphere; the neotectonics of eastern Anatolia, a young collision zone." edited by Coward, M. P., et al. Geological Society Special Publications, 19, 3–36.
  • Ekici, T., Alpaslan, M., Parlak, O., Uçurum Ali. (2009). Geochemistry of the Middle Miocene Collision-relatedYamadağı (Eastern Anatolia) Calc-alkalineVolcanics, Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, Vol. 18, 2009,511–528
  • Görür, N, Oktay, F.Y, Seymen, İ., Şengör, A.M.C. (1984). Paleotectonic Evolution of the Tuzgölü Basin Complex, Central Turkey. Sedimantery Record Of A Neo–Tethyan, Closure. in The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean, Blackwell Science Publication, London.
  • Gürer, Ö.F (1992). Hekimhan– Hasançelebi (Malatya) Dolayının Jeoloji İncelemesi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, S:323,İstanbul.
  • Hakyemez, Y. ve Örçen, S. 1982. Medik-Ebreme Dolayındaki (Malatya Kuzeybatısı)Senozoyik Yaslı Çökel Kayaların Stratigrafisi ve Sedimantolojisi. MTA, RaporNo: 4186. Ankara.
  • Irvine, T. N., Baragar, W. R. A. (1971). A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks,Canadian Journal of Earth Sciences 8, 523–548.
  • İzdar, K.K, Ünlü, T.(1985). Hekimhan– Hasan Çelebi– Kuluncak bölgesinin jeolojisi. Prireis International Contribution Series Publication No:2. Sixth Colloguium Geologi of The Aegean Region, İzmir, 303–329.
  • Kurtman, F, Akkuş, M.F. (1974). Malatya– Gürün Havzasının Jeolojisi ve Petrol Olanakları. Türkiye 2. Petrol Kongresi Tebliğler, Ankara
  • Le Maitre, R.W, and 11 others (editors), 1989, A classification of igneous rocks and glossary terms. Recommendations of the International Union of Geological Sciences Subcommission on the Systematic of Igneous Rocks, Oxford : Blackwell Scientific Publications.
  • Meschede, M.A., 1986. A Method of Discriminating Between Different Types of Mid–Ocean Ridge Basalts and Continental Tholeiites With The Nb–Zr–Y Diagram,Chemical Geology, 56, 207–218.
  • Oral, B, Reilnger, E. F. Toksoz, M.N., King., R.W, Kınık, I. and Barka, A.(1995).Global Positioning System (GPS) Offen Evidenceof Plate Motions in, Eastern Medhenenean, EOS 76, 9–11.
  • Örçen, S. (1986). Medik– Ebreme ( K.B. Malatya) Dolayının Biyostratigrafisi ve Paleontolojisi, MTA Dergisi, 18,1–37, Ankara.
  • Özdemir, S, Tunç, M. (1993). Hekimhan (Malatya) Yöresindeki Üst Kretase Yaşlı Birimlerin Paleontolojik ve Stratiğrafik Özellikleri,Türkiye Jeoloji Bülteni, C:36, 131–144.
  • Parlak, O., Delaloye, M., Kozlu, H., and Fontignie, D. (2000). Trace element adn Sr–Nd isotope geochemistry of the alkali basalt observed along the Yumurtalık Fault (Adana) in Turkey,Yerbilimleri, 22, p. 137–148.
  • Pearce, J.A., Cann, J.R. (1973). Tectonic Setting Of Basic Volcanic Rocks Determined Using Trace Element Analyses. Earth Planet Sci. Lett., 19, 290–300.
  • Pearce, J.A., Norry, M.J. (1979) Petrogenetic Implications of Ti, Zr, Y and Nb Variations in Volcanic Rocks. Contributions to Mineralogy and Petrology, 69, 33-47.
  • Perinçek D,Günay Y,Kozlu H. (1987). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler, Türkiye 7. Petrol Kongresi1987; 89–103.
  • Robertson, A.H.F, Dixon, J.E.(1984).Introduction Aspects of the Geological Evolotion of the Eastern Mediterranean. The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean. Special Publication of the Geological Society London, 17, 1–74.
  • Sevimli, U.İ.(2009). Yazıhan (Malatya) Batısının Tektono–Stratigrafisi,Doktora Tezi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 159 s., Adana.
  • Shervais, J.W. (1982). Ti–V plots and the petrogenesis of modern and ophiolitic lavaş,Earth and Planetary Science Letters, 59, 101–118.
  • Sun, S.S., McDonough, W.F. (1989). Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implication for mantle composition and processes. In; SAUNDERS, A.D. &NORRY, M.J. (eds), Magmatism in the Ocean Basins,Geological Society Special Publication, 42, 313–345.
  • Şaroglu, F, Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu’da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri,MTA Dergisi, 73– 94.
  • Şengör, A.M.C, Görür, N., Şanoğlu, R., (1985). Strike – slipfaulting faulting and related basin formation in zonesof tectonic escape: Turkey as a case study, In:Biddle, K.T. and Christie – Blick, N., eds., Strike –slip faulting and basin formation: Society of Economic Paleontologists and Mineralogists Special Publication,37, 227 – 264.
  • Şengör, A.M.C. Yılmaz, Y., 1981., Tethyan evolution of Turkey; a plate tectonic approach, Tectonophysics, 75, 181 – 241.
  • Şengör, A.M.C., Özeren, S., Zor, E., Genc, T. (2003). East Anatolian high plateau as a mantlesupported,N-S shortened domal structure, Geophysical Research Letters, v. 30, 8045, doi:10.1029/2003GL017858.
  • Taymaz, T. ve diğ. 1990. Earthquake mechanisms in the Hellenic Trench near Crete,Geophysical Journal International–Oxford, 102, 695–731.
  • Türkmen, Koç, C., Aksoy, E., Avşar,N., Dinçer,F. (2004). Arguvan (Malatya) Güneyinde Yüzeylenen Neojen Birimlerinin Stratigrafisi ve Çökelme Ortamları,Geosound/Yerbilimleri, 44–45, 57–73.
  • Westaway, R. 2003. Kinematics of the Middle East and Eastern Mediterranean updated,Turkish Journal of Earth Science, 12, 5-46.
  • Westaway, R., Arger, J., 2001. Kinematics of the Malatya-Ovacik fault zone,Geodinamica Acta, 14, 103-131.
  • White, R.S., and McKenzie, D.P. (1989). Magmatism at rift zones: The generation ofvolcanic continental margins and flood basalts,Journal of Geophysical Research, 94, 7685–7729.
  • Yılmaz, Y (1990). Allochthonous Terranes in the Tethyan Middle East; Anatolia and Surrounding Regions, PHIL. TRANS. ROY. SOC. , London, A 331, p.611–624.
  • Yılmaz, Y, Şaroğlu, F., Güner, Y. (1987). Doğu Anadolu’da Solhan (Muş) volkanitlerinin perojenetik incelemesi,Hacettepe üniversitesi Yerbilimleri Dergisi, 14, 133 – 163.
  • Yürür, M.T., Chorowicz, J., (1998). Recent Volcanism, Tectonics and PlateKinematics Near the Junction of the African, Arabian and Anatolian Plates, in 81th the Eastern Mediterranean, Journal of Volcanology and geothermal Research,85, 1–15.
Toplam 37 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Konular Mühendislik
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Ulaş İnan Sevimli

Kemal Zorlu

Utku Bağcı

Yayımlanma Tarihi 27 Aralık 2017
Gönderilme Tarihi 6 Ekim 2017
Yayımlandığı Sayı Yıl 2017Cilt: 20 Sayı: 4

Kaynak Göster

APA Sevimli, U. İ., Zorlu, K., & Bağcı, U. (2017). Yazıhan (Malatya) Dolayının Neotektonik Özellikleri Volkaniklerin Petrografisi ve Jeokimyası. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(4), 143-157. https://doi.org/10.17780/ksujes.342080