Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

VAHKİN IRMAĞI HAVZA MORFOLOJİSİNE AİT PARAMETRELERİN İNCELENMESİ

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 3, 1386 - 1406, 03.09.2025

Haşim Aytar , Sadık Alashan

https://doi.org/10.17780/ksujes.1677042

Öz

Akarsu hidrolojisi ve su kaynakları yönetimi için çay, dere, ırmak, nehir havzalarının meteorolojik ve hidrolojik özelliklerinin belirlenmesi için söz konusu havzanın morfometrik karakteristiklerinin bilinmesi gerekir. Coğrafi Bilgi Sistemleri zaman ve mekân açısından havzaların morfolojik karakteristiklerinin belirlenmesi için günümüzde sıklıkla kullanılmaktadır. Morfometrik parametreler havzaya ait uzunluk, genişlik, çevre, alan, yükselti, eğim, bakı, çatallanma oranı, akarsu uzunluk oranı, drenaj yoğunluğu, hipsometrik (yükseklik-alan) ilişkisi gibi havzaya ait birçok parametreyi kapsamaktadır. Vahkin Havzası üzerinde yapılan çalışmaya göre; söz konusu havza için alanı 202 km² (orta boy havza), çevresi 71 km, uzunluğu 25 km, genişliği 8 km, maksimum yükseklik 2937 m, minimum yükseklik 1024 m, ortalama yükseklik 1980 m (dağlık arazi), ortalama eğim 22° ve %40 (dik havza), bakı değeri 1913 m (yüksek kabartma), toplam akarsu uzunluğu 195 km (uzun havza), akarsu ortalama çatallanma oranı 2,41 (ideal havza), akarsu uzunluk oranı 2,28; drenaj yoğunluğu 0,96 (çok az drene edilmiş), akarsu sıklığı 0,97 (düşük sıklıkta), form faktörü 0,3 (uzun şekilli havza), uzama oranı 0,62 ve dairesellik oranı 0,49 olarak tespit edilmiştir. Havza morfometrisinin havzanın meteorolojik (yağış, sıcaklık, buharlaşma), hidrolojik (kuraklık ve taşkın), fizyolojisine (sediment ve erozyon) önemli etkileri bulunmaktadır. Bulguların, havzanın bölgesel planlama ve tahmin değerlendirmelerinde önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Morfometri Havza Nehir Hidroloji Planlama

Kaynakça

  • Alashan, S. (2010). Dicle Nehri Akış Karakteristiklerinin Tayin Edilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Alashan, S. (2016). Nehir Hidroelektrik Enerji Potansiyelinin Hesaplanmasında Yeni Bir Yaklaşım (Enerji Ağacı Yöntemi) Ve Murat Nehri Örneği. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Almeida, Isabel & Kaufmann Almeida, Aleska & Anache, Jamil & Steffen, Jorge & Alves Sobrinho, Teodorico. (2015). Estimation on Time of Concentration of Overland Flow in Watersheds: A Review. Geociencias. 33. 661-671.
  • Amatya, D. M., Cupak, A., & Wałęga, A. (2015). Influence of time of concentration on variation of runoff from a small urbanized watershed. Geomatics, Landmanagement and Landscape, 7–19. https://doi.org/10.15576/GLL/2015.2
  • Aydın, A., & Eker, R. (2014). Topografik Parametreler Kullanılarak Potansiyel Çığ Başlama Bölgelerinin CBS Tabanlı Olarak Belirlenmesi. II. Ulusal Akdeniz Orman Ve Çevre Sempozyumu, 426-435.
  • Avci, V., & Sunkar, M. (2018). Bulancak’ta (Giresun) sel ve taşkın olaylarına neden olan Pazarsuyu, İncüvez, Kara ve Bulancak Derelerinin morfometrik analizleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(2), 15-41. https://doi.org/10.18069/firatsbed.460907.
  • Bağdatlı, M. C., & Öztürk, B. (2014). Havza morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) etkin rolü. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(1), 11–19. https://doi.org/10.16984/saufbed.11000
  • Baydaş, A., Demirkıran, A. R., & Bilinmiş, M. M. (2018). Murat Nehri Rehabilitasyon Projelerinden Yöre Halkının Memnuniyet Düzeyinin Belirlenmesi: Bingöl (Lediz, Vahkin-Çanakçı, Göynük Çayı Ve Çapakçur Mikrohavzaları) Örneği. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 3(1), 31-57.
  • Citak, S. & Kilic, O.M. (2023). Yukarı Çekerek Havzası'nın Coğrafi Bilgi Sistem Kullanılarak Jeomorfometrik Analizi. Multidisipliner Yaklaşımlarla Coğrafya, 1(4), 262-279. doi: 10.29329/mdag.2023.617.1
  • Çilek, A., Berberoğlu, S., Ünal Çilek & M., Dönmez, C. (2019). Topografik Özellikleri Kullanarak Arazi Morfolojisi Analizi: Uşak Ulubey Kanyonu Örneği. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 3, 77-88. https://doi.org/10.30516/bilgesci.645588
  • Coşkun, M., & Öztürk, A. (2022). Havza önceliklendirmesi bakımından Ermenek Çayı Havzası ve Gökçay Havzasının karşılaştırmalı morfometrik analizi. Turkish Journal of Forestry, 23(1), 1-10. https://doi.org/10.18182/tjf.1024569
  • De Reu, J. & Bourgeois, J. & Bats, M. & Zwertvaegher, A. & Gelorini, V. & De Smedt, P. & Crombé, P. (2013). Application of the topographic position index to heterogeneous landscapes. Geomorphology, 186, 39-49.
  • Erginal, A. E., & Cürebal, İ. (2007 Soldere Havzasının jeomorfolojik özelliklerine morfometrik yaklaşım: Jeomorfik indisler ile bir uygulama. Yayımlanmamış çalışma. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Balıkesir Üniversitesi.
  • Fathi, A., & Zolghadr, M. A Novel Method for Estimating Time of Concentration in Ungauged Catchments. Water Resour Manage 38, 4003–4018 (2024). https://doi.org/10.1007/s11269-024-03849-1
  • Görgülü, E., & Göl, C. (2021). Coğrafi Bilgi Sistemleri ile havza morfometrik analizi: Sarayköy Göleti Havzası (Çankırı) örneği. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7(2), 107-118. https://doi.org/10.53516/ajfr.960176
  • Gümüş K, & Şen A. Sayısal Yükseklik Modellerinin Doğruluğunu Etkileyen Faktörlerin Varyans Analizi İle İstatiksel Olarak İncelenmesi. Nöhü Müh. Bilim. Derg. Ocak 2017;6(1):46-58. doi:10.28948/ngumuh.297729
  • Khanchoul, K., & Saaıdıa, B. (2017). Morphometric analysis of river subwatersheds using geographic information system and principal component analysis, northeast of Algeria. Revista De Geomorfologie, 19(1), 155-172. https://doi.org/10.21094/rg.2017.018
  • Kütükçü, A., Kaya, Ş., Kapdaşlı, S., & Gazioğlu, C., (2015). Nehir Havzalarının Morfolojik Karakteristiklerinin CBS Destekli Nümerik Modeller Kullanılarak Analizi. TUFUAB 2015 (pp.1-10). Konya, Türkiye.
  • Narin, Ö. G. (2024). ESRI Land Cover ve Dynamic World arazi örtüsü verilerinin karşılaştırılması: Kıbrıs Adası örneği. Jeodezi Ve Jeoinformasyon Dergisi, 11(1), 19-29. https://doi.org/10.9733/JGG.2024R0002.T
  • Özşahin, E., & Ekinci, D. (2014). Gönen Çayı’nın mendereslenme morfolojisi ve mendereslenmeyi etkileyen faktörler. Türk Coğrafya Dergisi, (62), 39–51. https://doi.org/10.17211/tcd.84758
  • Öztürk, D., & Batuk, F., (2011). SCS Yüzey Akış Eğri Numarasının Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Belirlenmesi. TUFUAB VI. Teknik Sempozyumu, Antalya.
  • Raja Shekar, Padala & Mathew, Aneesh. (2023). Morphometric Analysis of Watersheds: A Comprehensive Review of Data Sources, Quality, and Geospatial Techniques. Watershed Ecology and the Environment. 6. 10.1016/j.wsee.2023.12.001.
  • Riley S.J & Degloria S.D.D., (1999). A Terrain Ruggedness Index that Quantifies Topographic Heterogeneity. Internation Journal of Science. 5. 23-27.
  • Tekin, S., & Çan, T., (2019). Göksu Nehri Havza’sının jeomorfometrik analizler ile değerlendirilmesi. Uluslararası Katılımlı 72. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Turkey.
  • Tesema T. A. (2021). Impact of identical digital elevation model resolution and sources on morphometric parameters of Tena watershed, Ethiopia. Heliyon, 7(11), e08345. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e08345
  • Thomas, J., Joseph, S., & Thrivikramji, K.P. (2011). Morphometric analysis of the drainage system and its hydrological implications in the rain shadow regions, Kerala, India. J. Geogr. Sci. 21, 1077–1088 (2011). https://doi.org/10.1007/s11442-011-0901-2.
  • Trevisani, S., Teza, & G., Guth, P.L., (2023). Hacking the topographic ruggedness index. Geomorphology. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2023.108838.
  • Turoğlu, H., Uludağ, M., & Aykut, T. (2020). Meriç Nehri yatak içi kum alımının jeomorfolojik değerlendirmesi. Coğrafya Dergisi, (40), 1–12. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0023.
  • URL-1. (2024, Eylül, 7). https://wiki.netcad.com.tr/pages/viewpage.action?pageId=280692133.
  • URL-2. (2024, Eylül, 28). Yerbilimleri Harita Görüntüleyici (mta.gov.tr).
  • URL-3. (2024, Ekim, 3). Aşağı Kaleköy Barajı ve HES Kalehan Enerji
  • Vijayan, Dhanya. (2014). Basin asymmetry and associated tectonics: A case study of Achankovil river basin, Kerala. Transactions of the Institute of Indian Geographers. 36. 207-215.
  • Yuksel, A., & Avcı, V. (2015). Ağırlıklı Çakıştırma Yöntemi İle Vahkin Çayı (Bingöl) Havzası’nda Erozyon Durumunun Belirlenmesi. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 15(1), 162-174.

THE INVESTIGATION OF MORPHOLOGIC PARAMETERS OF THE VAHKIN RIVER BASIN

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 3, 1386 - 1406, 03.09.2025

Haşim Aytar , Sadık Alashan

https://doi.org/10.17780/ksujes.1677042

Öz

To manage river hydrology and water resources, it is essential to understand the morphometric and meteorological characteristics of streams, creeks, rivers, and watershed basins. Geographic Information Systems provide the capability to analyse these aspects in terms of time and space. Morphometric parameters include mathematical data such as length, width, perimeter, area, elevation, slope, aspect, branching ratio, river length ratio, drainage density, and hypsometric (height-area) relationships. The study results indicate a watershed area of 202 km² (medium basin), perimeter of 71 km, length of 25 km, width of 8 km, maximum elevation of 2937 m, minimum elevation of 1024 m, average elevation of 1980 m (mountainous basin), average slope of 22° and 40% (steep basin), aspect at 1913 m (high aspect), total river length of 195 km, branching ratio of 2,41 (theoretical basin), river length ratio of 2,28; drainage density of 0,96 (very low), river frequency of 0,97; form factor of 0,3 (elongated basin), elongation ratio of 0,62; and circularity ratio of 0,49. The impact of watershed morphometry on its hydrological characteristics, preliminary assessments have been executed by regarding drought, flooding, sedimentation, and erosion. The study will contribute to the literature regarding the necessary measures for regional economic sustainability.

Anahtar Kelimeler

Morphometry Watershed River Hydrology Planning

Kaynakça

  • Alashan, S. (2010). Dicle Nehri Akış Karakteristiklerinin Tayin Edilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Alashan, S. (2016). Nehir Hidroelektrik Enerji Potansiyelinin Hesaplanmasında Yeni Bir Yaklaşım (Enerji Ağacı Yöntemi) Ve Murat Nehri Örneği. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Almeida, Isabel & Kaufmann Almeida, Aleska & Anache, Jamil & Steffen, Jorge & Alves Sobrinho, Teodorico. (2015). Estimation on Time of Concentration of Overland Flow in Watersheds: A Review. Geociencias. 33. 661-671.
  • Amatya, D. M., Cupak, A., & Wałęga, A. (2015). Influence of time of concentration on variation of runoff from a small urbanized watershed. Geomatics, Landmanagement and Landscape, 7–19. https://doi.org/10.15576/GLL/2015.2
  • Aydın, A., & Eker, R. (2014). Topografik Parametreler Kullanılarak Potansiyel Çığ Başlama Bölgelerinin CBS Tabanlı Olarak Belirlenmesi. II. Ulusal Akdeniz Orman Ve Çevre Sempozyumu, 426-435.
  • Avci, V., & Sunkar, M. (2018). Bulancak’ta (Giresun) sel ve taşkın olaylarına neden olan Pazarsuyu, İncüvez, Kara ve Bulancak Derelerinin morfometrik analizleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(2), 15-41. https://doi.org/10.18069/firatsbed.460907.
  • Bağdatlı, M. C., & Öztürk, B. (2014). Havza morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) etkin rolü. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(1), 11–19. https://doi.org/10.16984/saufbed.11000
  • Baydaş, A., Demirkıran, A. R., & Bilinmiş, M. M. (2018). Murat Nehri Rehabilitasyon Projelerinden Yöre Halkının Memnuniyet Düzeyinin Belirlenmesi: Bingöl (Lediz, Vahkin-Çanakçı, Göynük Çayı Ve Çapakçur Mikrohavzaları) Örneği. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 3(1), 31-57.
  • Citak, S. & Kilic, O.M. (2023). Yukarı Çekerek Havzası'nın Coğrafi Bilgi Sistem Kullanılarak Jeomorfometrik Analizi. Multidisipliner Yaklaşımlarla Coğrafya, 1(4), 262-279. doi: 10.29329/mdag.2023.617.1
  • Çilek, A., Berberoğlu, S., Ünal Çilek & M., Dönmez, C. (2019). Topografik Özellikleri Kullanarak Arazi Morfolojisi Analizi: Uşak Ulubey Kanyonu Örneği. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 3, 77-88. https://doi.org/10.30516/bilgesci.645588
  • Coşkun, M., & Öztürk, A. (2022). Havza önceliklendirmesi bakımından Ermenek Çayı Havzası ve Gökçay Havzasının karşılaştırmalı morfometrik analizi. Turkish Journal of Forestry, 23(1), 1-10. https://doi.org/10.18182/tjf.1024569
  • De Reu, J. & Bourgeois, J. & Bats, M. & Zwertvaegher, A. & Gelorini, V. & De Smedt, P. & Crombé, P. (2013). Application of the topographic position index to heterogeneous landscapes. Geomorphology, 186, 39-49.
  • Erginal, A. E., & Cürebal, İ. (2007 Soldere Havzasının jeomorfolojik özelliklerine morfometrik yaklaşım: Jeomorfik indisler ile bir uygulama. Yayımlanmamış çalışma. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Balıkesir Üniversitesi.
  • Fathi, A., & Zolghadr, M. A Novel Method for Estimating Time of Concentration in Ungauged Catchments. Water Resour Manage 38, 4003–4018 (2024). https://doi.org/10.1007/s11269-024-03849-1
  • Görgülü, E., & Göl, C. (2021). Coğrafi Bilgi Sistemleri ile havza morfometrik analizi: Sarayköy Göleti Havzası (Çankırı) örneği. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7(2), 107-118. https://doi.org/10.53516/ajfr.960176
  • Gümüş K, & Şen A. Sayısal Yükseklik Modellerinin Doğruluğunu Etkileyen Faktörlerin Varyans Analizi İle İstatiksel Olarak İncelenmesi. Nöhü Müh. Bilim. Derg. Ocak 2017;6(1):46-58. doi:10.28948/ngumuh.297729
  • Khanchoul, K., & Saaıdıa, B. (2017). Morphometric analysis of river subwatersheds using geographic information system and principal component analysis, northeast of Algeria. Revista De Geomorfologie, 19(1), 155-172. https://doi.org/10.21094/rg.2017.018
  • Kütükçü, A., Kaya, Ş., Kapdaşlı, S., & Gazioğlu, C., (2015). Nehir Havzalarının Morfolojik Karakteristiklerinin CBS Destekli Nümerik Modeller Kullanılarak Analizi. TUFUAB 2015 (pp.1-10). Konya, Türkiye.
  • Narin, Ö. G. (2024). ESRI Land Cover ve Dynamic World arazi örtüsü verilerinin karşılaştırılması: Kıbrıs Adası örneği. Jeodezi Ve Jeoinformasyon Dergisi, 11(1), 19-29. https://doi.org/10.9733/JGG.2024R0002.T
  • Özşahin, E., & Ekinci, D. (2014). Gönen Çayı’nın mendereslenme morfolojisi ve mendereslenmeyi etkileyen faktörler. Türk Coğrafya Dergisi, (62), 39–51. https://doi.org/10.17211/tcd.84758
  • Öztürk, D., & Batuk, F., (2011). SCS Yüzey Akış Eğri Numarasının Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Belirlenmesi. TUFUAB VI. Teknik Sempozyumu, Antalya.
  • Raja Shekar, Padala & Mathew, Aneesh. (2023). Morphometric Analysis of Watersheds: A Comprehensive Review of Data Sources, Quality, and Geospatial Techniques. Watershed Ecology and the Environment. 6. 10.1016/j.wsee.2023.12.001.
  • Riley S.J & Degloria S.D.D., (1999). A Terrain Ruggedness Index that Quantifies Topographic Heterogeneity. Internation Journal of Science. 5. 23-27.
  • Tekin, S., & Çan, T., (2019). Göksu Nehri Havza’sının jeomorfometrik analizler ile değerlendirilmesi. Uluslararası Katılımlı 72. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Turkey.
  • Tesema T. A. (2021). Impact of identical digital elevation model resolution and sources on morphometric parameters of Tena watershed, Ethiopia. Heliyon, 7(11), e08345. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e08345
  • Thomas, J., Joseph, S., & Thrivikramji, K.P. (2011). Morphometric analysis of the drainage system and its hydrological implications in the rain shadow regions, Kerala, India. J. Geogr. Sci. 21, 1077–1088 (2011). https://doi.org/10.1007/s11442-011-0901-2.
  • Trevisani, S., Teza, & G., Guth, P.L., (2023). Hacking the topographic ruggedness index. Geomorphology. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2023.108838.
  • Turoğlu, H., Uludağ, M., & Aykut, T. (2020). Meriç Nehri yatak içi kum alımının jeomorfolojik değerlendirmesi. Coğrafya Dergisi, (40), 1–12. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0023.
  • URL-1. (2024, Eylül, 7). https://wiki.netcad.com.tr/pages/viewpage.action?pageId=280692133.
  • URL-2. (2024, Eylül, 28). Yerbilimleri Harita Görüntüleyici (mta.gov.tr).
  • URL-3. (2024, Ekim, 3). Aşağı Kaleköy Barajı ve HES Kalehan Enerji
  • Vijayan, Dhanya. (2014). Basin asymmetry and associated tectonics: A case study of Achankovil river basin, Kerala. Transactions of the Institute of Indian Geographers. 36. 207-215.
  • Yuksel, A., & Avcı, V. (2015). Ağırlıklı Çakıştırma Yöntemi İle Vahkin Çayı (Bingöl) Havzası’nda Erozyon Durumunun Belirlenmesi. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 15(1), 162-174.
Toplam 33 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Su Kaynakları Mühendisliği
Bölüm İnşaat Mühendisliği
Yazarlar

Haşim Aytar 0000-0002-7177-7971

Sadık Alashan 0000-0003-1769-4590

Yayımlanma Tarihi 3 Eylül 2025
Gönderilme Tarihi 15 Nisan 2025
Kabul Tarihi 4 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 28 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Aytar, H., & Alashan, S. (2025). VAHKİN IRMAĞI HAVZA MORFOLOJİSİNE AİT PARAMETRELERİN İNCELENMESİ. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 28(3), 1386-1406. https://doi.org/10.17780/ksujes.1677042
 Kapak Resmi İndir